Μανιχαϊσμός

Θρησκεία την οποία ίδρυσε και κήρυξε στην περσική αυτοκρατορία των Σασσανιδών ο Μάνης. Ο μ., ο οποίος υπέστη διωγμό στην Περσία, διαδόθηκε στην Άπω Ανατολή. Τον 7o αι. έφτασε στην Κίνα και τον 8o αι. έγινε επίσημη θρησκεία της τουρκικής αυτοκρατορίας των Ουιγουριδών. Στην Ανατολή, ο μ. εξαφανίστηκε τον 12o αι., ενώ στην Αφρική υπήρχαν ομάδες μανιχαίων έως τον 18o αι. Αμφίβολη φαίνεται η συγγένεια με τις μεγάλες μεσαιωνικές αιρέσεις της Δύσης, τους Καθαρούς και τους Αλβιγηνούς. Παρά τις μερικές επιτυχίες του, ο μ. υπέστη σκληρές διώξεις από όλες τις μεγάλες θρησκείες, αρχικά για την κατά βάση απαισιόδοξη διδασκαλία του, κατά την οποία ο θεός τον οποίο επικαλούνται οι διάφορες θρησκείες είναι στην ουσία ένα δαιμονικό oν, γιατί είναι δημιουργός ενός κόσμου κακού και αμαρτωλού. Η μανιχαϊκή διδασκαλία, που διατυπώνεται σε περίπλοκους μύθους, διδάσκει ότι οι ανθρώπινες ψυχές είναι φωτεινά μόρια προερχόμενα από τον κόσμο του Πατρός του Μεγαλείου, της Φωτεινής Αρχής, του Αγαθού Θεού, οι οποίες έγιναν αιχμάλωτες του Σκότους. Από τη συνείδηση του γεγονότος αυτού κινείται ο μηχανισμός της σωτηρίας η οποία, στους έσχατους καιρούς, θα ξαναφέρει όλα τα μόρια φωτός (εκτός από μερικά που θα έχουν ανεπανόρθωτα χαθεί) στο βασίλειο του Φωτός, που θα χωριστεί για πάντα από το Σκότος. Η μανιχαϊκή διδασκαλία, που βασίζεται στη δυαρχία του αγαθού και του κακού (Φωτός-Σκότους) και ως προς την κοσμολογία και ως προς την ηθική, είναι ένα σύνολο χριστιανικών, γνωστικών και εγκρατιτικών διδασκαλιών μέσα στο πλαίσιο του ζωροαστρισμού. Αργότερα, ο μ. αφομοίωσε πολλές χριστιανικές έννοιες για τη βαθύτερη ερμηνεία της ηθικής και του ασκητισμού, έτσι ώστε προσέλαβε τις διαστάσεις χριστιανικής αίρεσης. Ο ιερός Αυγουστίνος, πριν προσχωρήσει στον χριστιανισμό, ασπαζόταν τον μ., γεγονός που αφήνει να εννοηθεί ότι ο μ. περιείχε και πολλά ελκτικά στοιχεία τα οποία ξεφεύγουν από τη σύγχρονη έρευνα. Η μανιχαϊκή Εκκλησία είχε ιεραρχία (ακροατές, εκλεκτούς, ιερείς, επισκόπους, αποστόλους και στην κορυφή ένα είδος πάπα) και οι τελετές περιορίζονταν σε προσευχές, ύμνους και νηστείες. Δεν είχε καθαυτό μυστήρια, υπήρχε όμως ένα είδος κοινής συνεστίασης των εκλεκτών και μια μορφή δημόσιας εξομολόγησης. Η μεγαλύτερη γιορτή ήταν του Βήματος, κατά την οποία τιμούσαν το μαρτύριο του Διδασκάλου και την τελική κρίση. Η ηθική ήταν αυστηρά ασκητική. Σε μερικά μανιχαϊκά έργα τα οποία ανακαλύφθηκαν τελευταία (έως τότε πηγές του μ. ήταν τα συγγράμματα των εχθρών του), ο Μάνης θεωρούσε ως γνήσιους για την εποχή και τον τόπο τους προφήτες (κατώτερους όμως από τον ίδιο) τον Βούδα, τον Ζωροάστρη και τον Ιησού και έδινε παγκοσμιότητα στην περί σωτηρίας διδασκαλία του.

* * *

ο (AM Μανιχαϊσμός) [μανιχαΐζω]

θρησκεία που ίδρυσε ο Μανιχαίος ή Μάνης κατά τον 3ο μ.Χ. αιώνα στην Περσία και η οποία περιείχε σύνθεση στοιχείων τού χριστιανισμού, τού ζωροαστρισμού και τού βουδισμού.